Voor veel kinderen in Nederland en Vlaanderen is de vakantie afgelopen of loopt ten einde. Dit betekent voor schoolgaande kinderen met ADHD dat ze weer terugkeren naar een omgeving waar ze misschien niet altijd even goed begrepen of begeleid worden. Helaas is er op scholen vaak nog onvoldoende bekend wat de impact is van ADHD op gedrag en prestaties, wat ADHD eigenlijk echt is en wat je kunt doen als leerkracht (met de ouders) om de leerling te helpen om met plezier en een gevoel van veiligheid zichzelf te ontwikkelen in de klas.
In dit artikel bespreek ik wat je als leerkracht zoal kunt tegenkomen in de klas en een aantal simpele dingen die de school en/of leerkrachten kunnen doen om leerlingen met ADHD te ondersteunen om tot optimale ontwikkeling en leerprestaties te komen. Het leuke is, dat de meeste aanpassingen en tips ook bijdragen aan structuur en veiligheid in de rest van de klas. Sommige aanpassingen en tips zijn alleen geschikt voor primair onderwijs, maar de meesten ook voor secundair onderwijs.
Laten we in ieder geval als ouders en leerkrachten van kinderen met ADHD proberen om meer te doen dan alleen te zeggen: Zit stil en let op!
Wat kun je merken van ADHD in de klas
Leerlingen met ADHD hebben moeite met bepaalde executieve vaardigheden en daardoor ook vaak last van inconsistente prestaties. Uit onderzoek komt naar voren dat het objectief gemeten IQ bij veel kinderen met ADHD niet overeenkomst met de schoolprestaties. Leerlingen met ADHD kunnen lager scoren dan bij hun IQ zou passen; dit valt te verklaren door de achterstand in de ontwikkeling van bepaalde executieve vaardigheden. Vaak weet de leerling het antwoord op een vraag wel of wat het antwoord is op een toetst, maar is er een vertraging of blokkade in executieve vaardigheden. Het is dus geen zaak van niet willen en niet weten, maar van niet weten hoe de kennis om te zetten in het uitvoeren van een taak of maken van een toets.
Leerlingen met ADHD hebben in meer of mindere mate te maken met onderontwikkelde executieve vaardigheden ten opzichte van hun leeftijdsgenoten zonder ADHD, dit komt naar voren bij:
- Moeite met plannen en organiseren van het eigen werk
- Wisselende taak-initiatie en/of taak-activatie
- Moeite met emotieregulatie
- Beperkte zelfmonitoring en zelfdialoog
- Verminderde toegang tot werkgeheugen
- Moeite om voor langere tijd focus te hebben op een taak of onderwerp
- Moeite om bij voor leerling zeer interessant onderwerp of taak door focus te verleggen naar nieuwe taak of onderwerp (Hyperfocus)
Bij het kijken naar gedrag van de leerling is het belangrijk om te kijken of het leeftijds- en ontwikkelingsadequaat is. “Druk” gedrag van een kleuter is meestal leeftijds- en ontwikkelingsadequaat en dus niet gelijk ADHD.
Beperking in zelfregulatie van emoties
Bij ADHD is er ook sprake van emotionele impulsiviteit. Prikkels, alledaagse gebeurtenissen en (onvoorspelbare) veranderingen kunnen leiden tot:
- Moeite om de beurt af te wachten, leerling roept het antwoord al voordat het aan de beurt is
- Aanvoelen en bijsturen van boosheid en uiten van rauwe emoties
- Moeite met geduld uitoefenen (Er bestaat alleen nu en niet-nu)
- Tolerantie ten opzichte van gedrag van anderen
- Emotioneel rigide (lang blijven hangen in een bepaalde emotie)
- Moeite om zichzelf te troosten of te kalmeren
- Moeite om zelf-dialoog te gebruiken als gids in hoe te handelen
Wat zie je ook vaak terug bij ADHD:
- Cognitieve hyperactiviteit (Leerling springt van ene associatie naar andere associatie in sneltreinvaart, is daardoor vaak moeilijk te volgen)
- (Hyper)gevoelig voor omgeving: prikkels van fysieke omgeving en van andere leerlingen
- Moeite met leren van ervaringen uit het verleden
- Moeite me schakelen van een gedachte of activiteit naar de volgende
- Moeite met perspectief name (kan zich moeilijk verplaatsen in gedachtewereld van een ander)
- Vaak slordig handschrift (onderontwikkeling fijne motoriek)
- Moeite met opschrijven van gedachten en antwoorden bij toets, opstel, brief (de ideeën en antwoorden zitten wel in het hoofd maar komen moeizaam op papier)
- Moeite om om te gaan met verveling
Positief Frame vs Negatief Frame: dit kun jij doen
Als ouder en leerkracht kun je door de manier waarop JIJ kiest om te kijken naar het kind met ADHD een belangrijke rol spelen in het gevoel van thuishoren in de klas, eigenwaarde en leerbaarheid.
Hieronder negatieve frames die horen bij ADHD-gedrag en een positief frame om het mee te vervangen. Uiteraard zijn de positieve frames niet van toepassing bij grensoverschrijdend gedrag:
Hyper: Vol Energie
Sterke wil: Volhardend
Dagdromer: Creatief
Adrenaline junkie: Avontuurlijk
Agressief (verbaal): Assertief (Niet van toepassing bij schelden)
Brutaal/Tegendraads: Onafhankelijke denker
Lui: Ontspannen/relaxed
Manipulatief: Delegeren
Impulsief: Spontaan
Bazig: Leiderschapskwaliteiten
Afgeleid door andere dingen: Nieuwsgierig
Langzame werker: Diepe denker
3 dingen die je als leerkracht morgen al kunt doen
1: Help je leerling zich gehoord en gezien te weten.
Zoek regelmatig even contact rond de werkplek van de leerling, check of de leerling zelf de taak heeft opgestart en/of vragen heeft. Denk aan de positieve frames. Geen enkel kind met ADHD gedraagt zich bewust “slecht”. Ongewenst gedrag in de klas in relatie tot ADHD duidt op een tekort aan (executieve) vaardigheden en/of onvoorziene situatie waar het kind “ongewenst” op reageert. Gedrag is oorzakelijk en sequentieel, als je de sequentie doorziet, kun je het kind helpen het gedrag bij te sturen.
2: Zorg voor ruimte en tijd voor bewegen.
Veel kinderen met ADHD “moeten” iets van hun lijf bewegen. Zorg voor voldoende onderbrekingen voor buitenspelen (primair onderwijs), bewegen in de klas om materialen te pakken voor een taak, stuur de leerling met ADHD “op pad” naar andere lokalen, conciërge, etc, voor kleine boodschappen of klusjes. Sta het gebruik van een “fidget” toe. Een fidget moet voldoen aan drie eigenschappen: 1: het moet in de palm van je hand passen 2: Je moet het buiten je bewustzijn kunnen gebruiken, voelen, bewegen 3: de fidget moet stil zijn en anderen niet afleiden.
3: Zorg voor duidelijke transities
Als je met je klas van de ene taak naar de andere gaat of het ene onderwerp naar het andere, zorg dan voor een duidelijke transitie. De transitie gaat in 3 stappen:
Stap 1: Stop de taak.
Stop de taak visueel (bijvoorbeeld met een Stopteken op je digibord, een rood blok op je bureau). Stop de taak auditief (bijvoorbeeld met een belletje, een muziekje of klappen in je handen). Stop de taak cognitief, zorg voor een duidelijke afronding van de taak, laat de kinderen de dingen opruimen die ze nodig hadden, etc.
Stap 2: Maak de transitie
Neem de leerlingen fysiek mee naar de nieuwe taak (bijvoorbeeld een ander dele van de klas, het buitenplein, de gymzaal, etc.) Laat de kinderen de materialen verzamelen die ze nodig hebben voor de nieuwe taak (uit hun tas of lade of ergens uit de klas) Neem de kinderen cognitief mee naar de nieuwe taak door kort te vertellen wat ze gaan doen en wat het ze “oplevert” als de taak klaar is (bijvoorbeeld bij rekenen: Als we de sommen af hebben, kun je zelf in de winkel uitrekenen hoeveel geld je terugkrijgt als je betaald hebt bij de kassa)
Stap 3: Start de nieuwe taak
Start de nieuwe taak visueel (Bijvoorbeeld groen licht digibord, geluid startende raceauto’s, belletje, gong of muziekje)
Er zijn nog veel meer dingen die je kunt doen, fysieke wijzigingen in je klaslokaal, opstelling van tafels en stoelen, educatie aan medeleerlingen, visuele schema’s maken van de dagindeling, hulp (en kennis) inroepen van ouders, een ADHD-coach inschakelen voor individuele gevallen, etc. Ik zal in latere artikelen nog meer concrete tips en interventies uitwerken.
Mocht je nu al meer willen weten, neem gerust contact met me op.
