Als je de tv aanzet, of de radio of een (online)krant leest, overal gaat het over corona. Wat is de impact op de economie? Hoe lang duurt de lockdown? Hoe snel gaat het vaccineren? Moeten de scholen open of dicht? Je hoort veel “procesvragen”, vragen over regels en het nut en de noodzaak daarvan. Wat ik persoonlijk te weinig hoor is wat de impact is van deze coronacrisis op de generatie die ons economisch en maatschappelijk gezien weer uit het slob moet trekken over 5 á 10 jaar. Deze generatie is nu tussen de 12 en 24 jaar, het zijn de pubers en adolescenten van nu.
Eerst even een definitie: Adolescentie is de overgang in de ontwikkeling tussen de jeugd en volledige volwassenheid. Puberteit verwijst over het algemeen naar de overgangsfase tussen de kindertijd en de adolescentie, hoewel de begrippen in het dagelijks gebruik elkaar gedeeltelijk overlappen. Over het algemeen kun je stellen dat de puberteit kan beginnen rond het 11e levensjaar en de adolescentie eindigt rond het 25e levensjaar.
Ik schrijf hier voornamelijk over de tienerjaren en zal, geheel onbedoeld, de termen puber en adolescent wel eens door elkaar heen gebruiken.
In mijn werk als coach voor kinderen en tieners spelen drie namen een grote rol. Dit zijn Dan Siegel, Eveline Crone en Marcia Goddard. Alle drie hebben ze zeer toegankelijke boeken geschreven over de periode van 11 tot 26 en dan voornamelijk de ontwikkeling van de hersenen in deze periode.
In dit stuk wil ik focussen op de kansen en uitdagingen van tieners in het algemeen en in deze coronaperiode in het bijzonder. Voor meer theoretische achtergrond raad ik hun boeken aan, ik zal ze onderaan benoemen met een link naar Bol.com
De voordelen en uitdagingen van adolescentie
Puberen wordt in het algemeen vaak gezien als hinderlijk (en kinderlijk) gedrag. Het is echter zeker niet zo dat de puberteit een periode is van alleen maar moeilijk gedrag, maar ook van een unieke en belangrijke periode waarin jongeren ontdekken wie ze zijn en waarin door de ontwikkeling van hun hersenen zij als autonoom individu tot bloei kunnen komen.
Tijdens de tienerjaren veranderen de hersenen en de geest in hoe we dingen onthouden, we leren, denken, redeneren, onze aandacht kunnen richten, voelen, beslissingen nemen en hoe we ons tot anderen verhouden.
Er zijn ruwweg vier eigenschappen die belangrijk zijn in deze periode.
1: Op zoek naar nieuwe wegen
Omdat de hersenen van een tiener in toenemende mate op zoek gaan naar beloningen in het beloningscentrum van de hersenen, ontstaat een innerlijke motivatie om dingen te proberen die nieuw zijn en meer voldoening (lijken te) geven. De tiener “wil” simpelweg meer uit het leven halen en gaat op zoek naar activiteiten die het beloningscentrum voeden.
Nadelen
Door op zoek te gaan naar nieuwe dingen, worden vaak de grenzen verlegd. Zo ontdek je namelijk nieuwe dingen. Bij het verleggen van de grenzen worden vaak dingen gedaan op zoek naar sensatie (bijvoorbeeld illegaal vuurwerk afsteken, zonder helm op een brommer, autorijden zonder rijbewijs). Doordat de hersenen nog volop in ontwikkeling zijn, zijn tieners vaak niet goed in staat om de risico’s van het gedrag te overzien en in te schatten. Ook hebben zij moeite met het overzien van de consequenties op langere termijn van hun handelingen. De (mogelijke) kick van de sensationele activiteit wordt overgewaardeerd en de risico’s ondergewaardeerd.
Voordelen
Juist de passie om op zoek te gaan naar nieuwe ervaringen en nieuwe dingen te proberen maken dat tieners juist zeer open staan voor verandering. Hun ontdekkingstocht leidt tot een fascinatie voor het leven en een gedrevenheid om nieuwe dingen te verzinnen, te ontwerpen of oude dingen en systemen te veranderen en verbeteren. Innovatie start vaak bij jonge geesten die moe zijn van de status quo. Tieners zijn avonturiers, met de risico’s die daarbij horen.
Op zoek naar nieuwe wegen tijdens corona.
Juist in deze fase van hun leven beperken de maatregelen rondom corona dit aspect van de tienerjaren. Er mag minder (regels) en er kan minder (sociale interactie). Dit wordt deels opgevangen door een verschuiving van sociale interactie van offline naar online, maar er is voor een ontwikkelend mens gewoon geen substituut voor echt contact in de echte wereld.
De nadelen van de eerste eigenschap van de tienerjaren zijn zichtbaarder dan de voordelen. Illegale feestjes in de bossen, huiskamerfeestjes, baldadigheid, en “schijt aan de regels” zijn steeds vaker aanwezig.
De voordelen van deze eerste eigenschap worden onderbenut door de beleidsmakers. Tieners worden niet of te weinig betrokken bij het aanpakken van corona-problemen en het bedenken van oplossingen. Ze worden niet of te weinig gehoord. Doodzonde! Er gaat veel innovatiekracht verloren hierdoor en de boodschap aan deze generatie dat ze een gevaar zijn om het virus te verspreiden en dus beknot moeten worden is op lange termijn schadelijk.
2. Sociale betrokkenheid
De diepe behoefte aan sociale betrokkenheid en interactie zorgen voor meer verbinding met leeftijdsgenoten (peers) en staan aan de basis van nieuwe, meer duurzame, vriendschappen.
Nadeel
Doordat tieners zich in deze fase van hun leven meer afzetten tegen volwassenen en zich bijna exclusief omringen met andere tieners, ontstaat het gevaar van toegenomen risicogedrag. Het winnen van het vertrouwen en bewondering van leeftijdsgenoten staan op een hoger plan.
Het verzet tegen volwassen en de kennis en kunde van volwassen dragen bij aan dat risico. Ouders van pubers (ik heb er een van 12) herkennen dit. Je hoeft je mond nog niet eens geopend te hebben en je wordt met wantrouwen tegemoet getreden. “Wat moet je nu weer,” is een zin die mijn zoon mij regelmatig toebijt als ik op zijn deur klop om te vragen wat hij wil eten of iets dergelijks.
Voordeel
Het verlangen naar sociale verbinding leidt tot het ontstaan van ondersteunende relaties. Deze relaties zijn wetenschappelijk bewezen de beste voorspeller van algemeen welbevinden, levensverwachting en geluk voor de rest van het leven.
Sociale betrokkenheid tijdens corona
Door (aangescherpte) beperkingen is het voor tieners steeds moelijker om in het echte leven (offline) de relaties te ontwikkelen en vriendschappen te sluiten die nodig zijn voor het natuurlijke en gezonde proces van de hersenonderdelen die bepalend zijn voor diepe en voldoening gevende relaties in de toekomst. Het sluiten van de scholen en andere onderwijsinstellingen is wat dat betreft zeer zorgelijk. We zien dit helaas ook terug in de toename van eetstoornissen en zelfmoord onder adolescenten.
3. Verhoogde emotionele intensiteit
De toegenomen intensiteit van het voelen, delen en beleven van emoties geven extra vitaliteit aan het leven. Ook dit mes snijdt weer aan twee kanten.
Nadelen
Diepe en intense emoties kunnen de dag van een tiener en zijn omgeving overheersen. Dit kan zowel met positieve als negatieve emoties. Het kan leiden tot extreme impulsiviteit, algeheel chagrijn en soms extreme en nadelige reactiviteit. Er is moeilijk te schakelen van de emotie naar de ratio. De emoties gijzelen soms het brein en beïnvloeden daarmee het (gebrek aan) denken en het handelen.
Voordelen
Een tienerleven vol intense emoties kan ook heel veel energie opwekken. Daarnaast kan het een vertrekpunt zijn van een enorm verlangen om in actie te komen en het leven ten volle te leven.
De nuance en de balans maken intense emoties tot een voordeel. Bij disbalans of gebrek aan relativering van de eigen emoties of die van anderen kan leiden tot bovenstaande nadelen.
Verhoogde emotionele intensiteit tijdens corona
Normaal, zonder pandemie, is het voelen, uiten en leren kennen van je eigen emoties al een hele uitdaging. Als in het “normale” leven alles al kut of stom of belachelijk is, dan is het dat nu al helemaal. Er ontbreekt structuur en voorspelbaarheid in het leven van tieners op dit moment. Sociaal afgesneden van vrienden en klasgenoten, beperkt in hobby’s en sporten en een medialandschap dat elke dag de paniekknop van de samenleving indrukt. Juist een levensfase die in het teken zou staan van onbeperkte mogelijkheden tot verkennen en proberen van nieuwe dingen, het ontdekken van nieuwe vriendschappen en relaties en vormgeven aan de emotionele binnenwereld staat onder druk.
4. Creatieve ontdekkingsreizen
Een overdaad aan creativiteit in de hersenen in combinatie met een groter eigen bewustzijn. De nieuw verworven vaardigheden van conceptueel denken en abstract redeneren helpen de adolescent om alle heilige huisjes ter discussie te stellen, het ontwikkelen van nieuwe “out of the box” strategieën en het ontwikkelen van nieuwe ideeën en vorm geven aan innovatie.
Nadelen
Het onderzoeken van de diepere betekenissen van het leven tijdens de tienerjaren kan leiden tot een identiteitscrisis, overmatige kwetsbaarheid voor groepsdruk en een gebrek aan richting en doel in het leven. Wie ben ik nou eigenlijk? Wat ben ik waard? Waar hoor ik bij? Wat wil ik? Allemaal levensvragen die in deze fase spelen en zonder gezonde zelfkennis en vermogen tot relativering en reflectie erg moeilijk kunnen zijn.
Voordelen
Indien de tienergeest kan vasthouden aan ideeën, plannen en strategieën voor een nieuwe en betere zelf en een nieuwe en betere wereld, is er een bijna oneindig scala aan mogelijkheden die aansluiten bij het levensdoel en helpen om richting te geven aan het leven. Door dit door te ontwikkelen is de kans vele malen groter op een rijk en voldoening gevend leven.
Creatieve ontdekkingsreizen tijdens corona
Het wordt een beetje een herhaling van zetten, maar ook deze eigenschap van adolescentie staat onder druk. Deze tijd vraag van de adolescenten juist om zich meer te conformeren aan het belang van het (oudere) collectief in plaats van het ontwikkelen van individuele talenten en passies. Ook hier is de lockdown potentieel zeer schadelijk voor de gezonde ontwikkeling van tieners.
Wat te doen?
Helaas heb ik geen alles dekkend antwoord op hoe ouders, opvoeders en opleiders kunnen helpen om tieners zo veel mogelijk schadevrij door de coronaperiode te loodsen.
In algemene zin hou ik me altijd vast aan deze drie pilaren: Autonomie, competentie en relatie
Autonomie:
Kijk, afhankelijk van de leeftijd, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van de autonomie. Wat kan/mag de tiener zelf beslissen of over beschikken en wat kan/mag in samenspraak.
Competentie:
Het is heel belangrijk om dit van taak tot taak of verworvenheid tot verworvenheid te bekijken, liefst met de tiener. Wat kan hij/zij echt autonoom, waar is hulp nodig en in welke vorm. De autonomie is wat mij betreft contextueel: Mijn zoon van 12 kan en mag zelf beslissen met welke vrienden hij omgaat. Ik vertrouw op zijn oordeel en gun hem ook de kans om te leren en ervaren welke vrienden wel of niet bij hem passen. Hij mag/kan alleen niet geheel autonoom beslissen hoe vaak en wanneer hij ze ziet. Als ik dit helemaal aan hem overlaat, zou hij zijn schoolwerk laten liggen, hele dagen online met ze gamen en 3 tot 4 dagen bij een vriendje logeren of een vriendje bij ons. Hij kan de risico’s en consequenties van volledige autonomie op dit vlak nog niet overzien.
Relatie:
Bij alles wat je doet als ouder, opvoeder of opleider zou de relatie voorop moeten staan. Hoe (on)veilig is deze relatie voor de tiener? Hoe duurzaam? Hoe voedend? Hoe helend? De tiener moet altijd terug kunnen vallen op de diepe verbindingen en relaties met de volwassenen om hem heen. Alleen dat geeft de gezonde basis voor de tiener om zich te ontwikkelen tot een gezonde, betrokken en eigen individu. U mist misschien het woord onafhankelijk? Dat klopt, ik geloof namelijk in wederzijdse afhankelijkheid als hoogst trede op de ladder van opgroeien, maar hier kom ik later nog een keer uitgebreid op terug 😉.
De boeken die aan de basis staan van dit artikel en van mijn coaching zijn:
Daniel Siegel: Brainstorm – The Power and Purpose of the Teenage Brain
Marcia Goddard: Brein in aanbouw
Mocht deze blog je aanspreken en wil je een keer met me sparren als tiener of juist als ouder, opvoeder of opleider van een tiener? Bel me op 06 27 50 310 of mail me op alexander@happygiraffe.nl
Alexander Hilberts – Happy Giraffe Coaching
